Ключавыя кампетэнцыі

КЛЮЧАВЫЯ КАМПЕТЭНЦЫІ

Узмацненне ўвагі да ключавых кампетэнцый абумоўлена абнаўленнем школьнай адукацыі ў рэчышчы кампетэнтнаснага падыходу, якое за апошняе дзесяцігоддзе правялі многія краіны свету. Ключавыя кампетэнцыі ўсталёўваюць набор сістэмных характарыстык для праектавання адукацыйных стандартаў і навучальных праграм, вучэбнай і метадычнай літаратуры, а таксама адпаведных вымяральнікаў узроўняў падрыхтаванасці навучэнцаў. Вынікам адукацыі з’яўляюцца паслядоўна сфармаваныя/набытыя кампетэнцыі.

Галоўныя пытанні пра кампетэнцыі і кампетэнтнасны падыход

Што трэба ведаць кожнаму настаўніку? Якія веды, навыкі і каштоўнасці з'яўляюцца складнікамі кожнай кампетэнцыі?
Ключавыя ці ўніверсальныя кампетэнцыі? Як правільна?
Ці прысутнічаюць ключавыя кампетэнцыі ў міжнародных рамачных дакументах?
Навошта ствараць нацыянальную рамку ключавых кампетэнцый?

Што трэба ведаць пра ключавыя кампетэнцыі кожнаму настаўніку?

Ключавыя кампетэнцыі – гэта дынамічная камбінацыя ведаў, навыкаў і каштоўнаснага стаўлення, неабходных асобе для самарэалізацыі, сацыяльнай інклюзіі, грамадзянскай актыўнасці, паспяховага працаўладкавання і бесперапыннага навучання ў сучасным глабалізаваным і зменлівым свеце.
Складнікамі ключавых кампетэнцый з’яўляюцца веды, навыкі, стаўленне/каштоўнасці. Веды складаюцца з паняццяў, фактаў і лічбаў, ідэй і тэорый, якія ўжо прыняты і якія забяспечваюць разуменне ў пэўнай вобласці ці прадмеце. Навыкі разглядаюцца як здольнасць выконваць дзеянні і выкарыстоўваць існуючыя веды для дасягнення вынікаў. Стаўленне ўключае погляды, спосабы мыслення, каштоўнасці, якія вызначаюць схільнасць і здольнасць дзеяння ці рэакцыю на ідэі, асобы або сітуацыі.
Развіццё каштоўнасцей – адна з найважнейшых мэт адукацыі, таму што каштоўнасці складаюць ядро ідэнтычнасці чалавека, праяўляюцца ў выбары і дзейнасці асобы.
Такія базавыя (ці скразныя) навыкі, як крытычнае мысленне, уменне вырашаць праблемы, праца ў камандзе, камунікатыўнасць, творчы падыход, уменне весці перамовы, кантраляваць эмоцыі і праяўляць стрэсаўстойлівасць з’яўляюцца неад’емнай часткай кожнай з ключавых кампетэнцый.
Ключавыя кампетэнцыі развіваюцца на працягу ўсяго жыцця ў фармальных і нефармальных, традыцыйных і нетрадыцыйных формах навучання ў розных асяроддзях, уключаючы сям'ю, школу, працоўнае месца, суполкі і інш.
Усе ключавыя кампетэнцыі лічацца аднолькава важнымі і ўзаемапранікальнымі, і асноўныя складнікі адной кампетэнцыі будуць садзейнічаць развіццю другой.

Якія веды, навыкі і каштоўнасці з'яўляюцца складнікамі кожнай ключавой кампетэнцыі?

Абмяркоўваем ключавыя кампетэнцыі беларускага вучня. Націснеце на назву і прачытайце пра кампетэнцыю

шматмоўная

прыродазнаўча- матэматычная

абмяркоўваем кампетэнцыі

Ключавыя ці ўніверсальныя кампетэнцыі? Як правільна?

Якія ключавыя/універсальныя кампетэнцыі патрэбны беларускаму вучню?

У нашай краіне таксама адбываецца праца над рамкай ключавых кампетэнцый. На сённяшні дзень на разгляд педагагічнай грамадскасці і экспертаў прадстаўлены два праекты:

у 2023 г. афіцыйны Национальная рамка универсальных компетэнций детей и молодёжи Беларуси.
у 2024 г. неафіцыйны Рамка ключавых кампетэнцый беларускага вучня.

У абодвух дакументах прыведзены пералікі кампетэнцый з апісаннем іх змястоўных аспектаў і асноўных асаблівасцей, якія не з'яўляюцца закрытымы і прадугледжваюць магчымасць дапаўнення, пашырэння і ўдакладнення.

Ці прысутнічаюць ключавыя кампетэнцыі ў міжнародных рамачных дакументах?

Ключавыя кампетэнцыі ў трох міжнародных рамачных дакументах, якія маюць вырашальнае значэнне для развіцця школьнай адукацыі

Ключавыя кампетэнцыі ў рамачных адукацыйных дакументах коратка пра галоўнае>>

У рамачных дакументах у фокусе ўвагі знаходзіцца вучань (адказнасць за сваю адукацыю, унутраная матывацыя, якасная зваротная сувязь, увага да інтарэсаў і патрэб вучня, самастойнасць і аўтаномнасць, навучанне на працягу жыцця).
Агульнае для трох дакументаў:

Ключавыя кампетэнцыі знаходзяцца ў фокусе ўвагі ўсіх рамачных дакументаў.
Усе мадэлі кампетэнтнаснай школьнай адукацыі – вучнецэнтрычныя.
Кожная краіна стварае нацыянальную рамку ключавых кампетэнцый.

Першы дакумент — даклад міжнароднай камісіі ЮНЕСКА па будучыні адукацыі «Пераасэнсоўваем нашу будучыню разам. Новы сацыяльны кантракт на адукацыю» (2021 год).
Мэтай адукацыі называецца падрыхтоўка асобы да сумеснай працы з іншымі людзьмі, развіццё суб’ектнасці, адказнасці, эмпатыі, крытычнага і крэатыўнага мыслення разам з поўным спектрам сацыяльных і эмацыйных навыкаў. Для дасягнення гэтай задачы, лічаць эксперты ЮНЕСКА, найперш неабходна абнаўленне навучальных праграм і зместу адукацыі ў кампетэнтнасным ключы.
«Будучыня адукацыі і навыкаў: Адукацыя 2030» (Future of Education and Skills: Education 2030) апублікаваны Арганізацыяй Эканамічнага Супрацоўніцтва і Развіцця (АЭСР). У рамках гэтага праекта АЭСР быў распрацаваны “Компас навучання АЭСР да 2030 года” – канцэпцыя навучання, якая вызначае амбіцыйнае бачанне адукацыі ў 2030 годзе.
Дакумент дае магчымасць актуалізаваць і сфарміраваць агульнае разуменне кампетэнцый, складнікамі якіх з’яўляюцца веды, навыкі, і таксама стаўленні і каштоўнасці. Эксперты вызначылі, якія кампетэнцыі (веды, навыкі, стаўленні і каштоўнасці) патрэбны сённяшнім навучэнцам, каб быць паспяховымі ў будучыні і фармаваць гэтую будучыню для лепшага жыцця – як свайго асабістага, так і грамадскага. Галоўнай задачай цяпер з'яўляецца распрацоўка навучальнага асяроддзя, спрыяльнага для фармавання ключавых кампетэнцый.
Трэці дакумент, «Ключавыя кампетэнцыі для ўсіх: Распрацоўка праграмы і рэалізацыя ў еўрапейскай сістэме школьнай адукацыі» быў апублікаваны Еўрапейскай камісіяй у 2022 годзе. Мэтай яго з’яўляўся збор і распаўсюд інфармацыі аб эфектыўных праграмах рэфармавання і развіцця ключавых кампетэнцый у школьнай адукацыі і пошук адказаў на наступныя пытанні:

Якія падыходы выкарыстоўваюцца для развіцця кампетэнцый у кантэкстах розных краін і якое ёсць для гэтага абгрунтаванне?
Як паўплывалі падыходы да распрацоўкі праграм і інструментарыя на пераход да кампетэнтнасна-арыентаванай адукацыі ў школах і класах?
Як падыходы да рэалізацыі кампетэнтнаснага навучання паўплывалі на эфектыўнасць рэфармавання ў цэлым?
Як паўплываў COVID-19 на пераход да кампетэнтнасна-арыентаванай адукацыі?

У дакуменце адзначаецца, што ключавыя кампетэнцыі як вынікі навучання не стаяць на месцы, а змяняюцца, каб адпавядаць патрэбам часу. Напрыклад, можна прасачыць, як змяніўся пералік ведаў, навыкаў і стаўленняў у кожнай з ключавых кампетэнцый.
Вынікі даследавання сведчаць, што розныя краіны па-рознаму спраўляюцца з пастаўленымі задачамі, і, зразумела, што іх вопыт, як станоўчы, так і адмоўны, можа быць улічаны і выкарыстаны пры рэфармаванні сістэм адукацыі ў розных краінах.

Навошта ствараць нацыянальную рамку ключавых кампетэнцый?

Навошта патрэбна рамка ключавых кампетэнцый коратка раскрыць>>

Кожная краіна распрацоўвае ўласную нацыянальную мадэль кампетэнцый, якая апісвае мэты і вынікі адукацыі. Змест кампетэнтнаснай мадэлі вызначаецца нацыянальнымі прыярытэтамі краіны, сацыяльным, культурным і эканамічным кантэкстам і адукацыйнымі традыцыямі.

Рамка КК неабходна для таго, каб:

устанавіць набор сістэмных характарыстык для праектавання адукацыйных стандартаў, навучальных праграм, падручнікаў;
вырашыць задачу ацэнкі прагрэсу ў фармаванні ключавых кампетэнцый;
асэнсаваць вобласці змястоўнага абнаўлення навучальных праграм у кампетэнтнасным ключы;
зняць “прадметную раздробленасць” і перагружанасць навучальных праграм, інтэгруючы сістэмнае фармаванне ключавых кампетэнцый;
матываваць вучняў да засваення ўсёй адукацыйнай праграмы, а не толькі “патрэбных для экзаменаў” вучэбных прадметаў
распрацоўваць заданні на ацэнку не столькі прадметных ведаў і разрозненых навыкаў, але на ацэнку комплексных здольнасцей дзейнічаць у пэўнай сітуацыі і рашаць пастаўленыя задачы;
канструяваць навучальныя сітуацыі, у якіх актывізуюцца ўсе асноўныя кампаненты кампетэнцыі, неабходныя пры рашэнні задач у рэальным жыцці;

Важна: Рамка ключавых кампетэнцый вымагае вызначэння вынікаў адукацыі не ў тэрмінах засвоенага вучэбнага матэрыялу, а ў тэрмінах здольнасці выпускнікоў пэўнай ступені адукацыі вырашаць рэальныя задачы.

Рамкі ключавых кампетэнцый навучэнца ў розных краінах коратка раскрыць>>

Аналіз дзейных міжнародных і нацыянальных рамак ключавых кампетэнцый дазваляе прасачыць, якая рамка кампетэнцый была ўзята за аснову ў кожнай краіне, як праяўляецца і чым абумоўлена яе нацыянальная спецыфіка, як суадносяцца і як сфармуляваны ключавыя і прадметныя кампетэнцыі.

Агульнае для розных краін:

ключавыя кампетэнцыі – гэта крытэрыі якасці адукацыі
акцэнт на разуменні ключавых кампетэнцый як адзінстве ведаў, навыкаў і каштоўнасных стаўленняў;
вынікі навучання (сфармаваныя кампетэнцыі) на розных ступенях і ўзроўнях адукацыі паказваюцца ў апісаннях дасягненняў навучэнцаў (адукацыйныя стандарты, навучальныя праграмы па вучэбных прадметах);
кампетэнцыі як вынікі навучання павінны не стаяць на месцы, а адпавядаць патрэбам часу, абнаўляцца (напрыклад, цяпер у некалькіх краінах абмяркоўваецца неабходнасць распрацоўкі асобнай кампетэнцыі ўзаемадзеяння з ШІ);
азначэнні ключавых кампетэнцый і іх дэталёвы перавод у структурныя мадэлі вынікаў навучання (напрыклад, такіх як кампетэнцыі прадпрымальніцтва, лічбавай кампетэнтнасці) спалучаюцца з дыягнастычным, фарматыўным і выніковым ацэньваннем;
ключавыя кампетэнцыі развіваюцца праз змест, які прадстаўлены ў навучальных праграмах вучэбных прадметаў;
заўважныя намаганні ўсіх краін па вылучэнні ў асобную ключавую кампетэнцыю сукупнасці ведаў, навыкаў і каштоўнасцяў рэгуляцыі і развіцця сацыяльна-эмацыйнай сферы навучэнцаў;
вельмі запатрабаваны інструментарый для розных падыходаў, якія будуць ацэньваць узровень развіцця тых ці іншых кампетэнцый.

Важна: Аналіз актуальных нацыянальных і міжнародных рамак кампетэнцый паказвае, што нягледзячы розныя назвы – навыкі XXI стагоддзя, новыя пісьменнасці, ключавыя /трансфармацыйныя / трансверсіўныя / універсальныя кампетэнцыі – ёсць адна і тая ж рэальнасць, звязаная са здольнасцю чалавека эфектыўна дзейнічаць, у тым ліку ў новых нестандартных сітуацыях. Сфармаванасць ключавых кампетэнцый заяўляецца як галоўны вынік адукацыі (key/ transformative / transversal / transferable competences).
Каб належным чынам ацаніць мадэлі нацыянальных рамак ключавых кампетэнцый неабходна параўнаць іх складнікі, напаўненне.
Азнаёміцца з аглядамі нацыянальных рамак кампетэнцый і рэформавання школы ў розных краінах можна тут.

Шаноўныя калегі!

Дасылайце свае заўвагі і прапановы па ключавых кампетэнцыях беларускага вучня на e-mail ці на старонкі ў сацсетках:

kursfa2024@gmail.com